Last Updated 1 September 2025
મિત્રો, જેમ આપણે બધા જાણીએ છીએ, જ્યારે વરસાદ આવે છે, ત્યારે ડેન્ગ્યુની ચિંતા પણ વધે છે. મચ્છરજન્ય આ બીમારી આપણા દેશ, ભારતમાં, ખાસ કરીને ચોમાસા દરમિયાન અને પછી, એક મોટી સ્વાસ્થ્ય ચિંતા છે. જ્યારે કેટલાકને હળવો તાવ આવી શકે છે, ત્યારે અન્ય લોકો માટે, ડેન્ગ્યુ ગંભીર બની શકે છે, જે ડેન્ગ્યુ હેમોરહેજિક ફીવર (DHF) અથવા ડેન્ગ્યુ શોક સિન્ડ્રોમ (DSS) તરફ દોરી જાય છે. એટલા માટે વિલંબ કર્યા વિના, વહેલા ડેન્ગ્યુ ટેસ્ટ કરાવવો ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. તે તમારા ડૉક્ટરને બીમારીનું યોગ્ય રીતે સંચાલન કરવામાં મદદ કરે છે, તેને વધુ ખરાબ થતા અટકાવે છે અને આપણા આરોગ્ય અધિકારીઓને ફાટી નીકળવાથી બચાવવામાં મદદ કરે છે. આ માર્ગદર્શિકા તમને ભારતમાં ઉપલબ્ધ વિવિધ ડેન્ગ્યુ રક્ત પરીક્ષણો વિશે જણાવશે - જેમ કે ડેન્ગ્યુ NS1 ટેસ્ટ, ડેન્ગ્યુ IgM ટેસ્ટ અને ડેન્ગ્યુ IgG ટેસ્ટ. અમે ડેન્ગ્યુ ટેસ્ટ પ્રક્રિયા, તમારા ડેન્ગ્યુ ટેસ્ટ રિપોર્ટને કેવી રીતે સમજવો, લાક્ષણિક ડેન્ગ્યુ ટેસ્ટ કિંમત અથવા ખર્ચ અને સૌથી અગત્યનું, પોતાને કેવી રીતે સુરક્ષિત રાખવું તે પણ આવરી લઈશું.
જ્યારે તમારા ડૉક્ટરને ડેન્ગ્યુની શંકા હોય, ત્યારે તેઓ તમને કેટલા દિવસોથી લક્ષણો છે તેના આધારે યોગ્ય પરીક્ષણ સૂચવશે. અહીં મુખ્ય "ડેન્ગ્યુ પરીક્ષણના પ્રકારો" છે જેના વિશે તમે સાંભળશો: 1. ડેન્ગ્યુ NS1 એન્ટિજેન ટેસ્ટ – વહેલા નિદાન માટે તે શું તપાસે છે: આ પરીક્ષણ NS1 પ્રોટીન શોધે છે, જે ડેન્ગ્યુ વાયરસનો જ એક ભાગ છે. તે એક પ્રકારનો "ડેન્ગ્યુ એન્ટિજેન ટેસ્ટ" છે.
જ્યારે તે પૂર્ણ થાય છે: આ "વહેલા ડેન્ગ્યુ શોધ માટે શ્રેષ્ઠ પરીક્ષણ" છે, સામાન્ય રીતે તાવ શરૂ થયાના પહેલા 0-7 દિવસમાં (કેટલીકવાર લોકો "ડેન્ગ્યુ દિવસ 1 પરીક્ષણ" માટે પૂછે છે). જો તમારો "ડેન્ગ્યુ NS1 પોઝિટિવ" પાછો આવે છે, તો તેનો અર્થ એ છે કે તમને સક્રિય ડેન્ગ્યુ ચેપ છે. ઘણી પ્રયોગશાળાઓ આને "ડેન્ગ્યુ રેપિડ ટેસ્ટ" અથવા "ડેન્ગ્યુ કાર્ડ ટેસ્ટ" તરીકે ઓફર કરે છે, જેથી તમને ઝડપથી પરિણામો મળે. 2. ડેંગ્યુ એન્ટિબોડી ટેસ્ટ (IgM અને IgG) – તમારા શરીરની પ્રતિક્રિયા તપાસવી (ડેંગ્યુ સેરોલોજી) તેઓ શું તપાસે છે: આ "ડેંગ્યુ સેરોલોજી ટેસ્ટ" ડેંગ્યુ વાયરસ સામે લડવા માટે આપણા શરીર દ્વારા બનાવેલા એન્ટિબોડીઝ (IgM અને IgG) શોધે છે.
ડેંગ્યુ IgM એન્ટિબોડી ટેસ્ટ: IgM એન્ટિબોડીઝ સામાન્ય રીતે લક્ષણો શરૂ થયાના લગભગ 3-7 દિવસ પછી તમારા લોહીમાં દેખાય છે અને થોડા અઠવાડિયા કે મહિનાઓ સુધી રહી શકે છે. "ડેંગ્યુ IgM પોઝિટિવ" પરિણામનો અર્થ એ છે કે તમને વર્તમાન અથવા ખૂબ જ તાજેતરનો ડેંગ્યુ ચેપ હોવાની શક્યતા છે.
ડેંગ્યુ IgG એન્ટિબોડી ટેસ્ટ: IgG એન્ટિબોડીઝ પાછળથી દેખાય છે, સામાન્ય રીતે 7-10 દિવસ પછી, અને જીવનભર ટકી શકે છે, જે દર્શાવે છે કે તમને ભૂતકાળમાં ડેંગ્યુ થયો છે. જો તમારો રિપોર્ટ "ડેંગ્યુ IgM અને IgG પોઝિટિવ" બંને દર્શાવે છે, તો તેનો અર્થ સામાન્ય રીતે વર્તમાન અથવા ખૂબ જ તાજેતરનો ચેપ છે. આ ગૌણ ચેપ (એક અલગ વાયરસ પ્રકાર સાથે ફરીથી ડેંગ્યુ થવાનું) પણ સૂચવી શકે છે, જે ક્યારેક વધુ ગંભીર હોઈ શકે છે. 3. ડેન્ગ્યુ ELISA ટેસ્ટ – એક સામાન્ય લેબ પદ્ધતિ તે શું છે: ELISA એક વિશ્વસનીય લેબ ટેકનિક છે જેનો ઉપયોગ ઘણી સારી લેબ NS1, IgM અને IgG ટેસ્ટ માટે કરે છે. તેથી, જો તમે "ડેન્ગ્યુ એલિસા ટેસ્ટ" સાંભળો છો, તો તે આ સચોટ પદ્ધતિનો ઉલ્લેખ કરે છે. 4. ડેન્ગ્યુ રેપિડ ડાયગ્નોસ્ટિક ટેસ્ટ (RDTs) – ઝડપી સ્ક્રીનીંગ તે શું છે: તમને ઘણી "ડેન્ગ્યુ રેપિડ ટેસ્ટ કીટ" અથવા "ડેન્ગ્યુ કાર્ડ ટેસ્ટ" મળશે. આ NS1, IgM, IgG, અથવા મિશ્રણ માટે તપાસ કરી શકે છે. તેઓ ઝડપથી પરિણામો આપે છે (ઘણીવાર 20-30 મિનિટમાં) અને ઝડપી તપાસ માટે ઉપયોગી છે, ખાસ કરીને જો સંપૂર્ણ લેબ નજીકમાં ન હોય. કેટલીકવાર, તમારા ડૉક્ટર હજુ પણ લેબ ટેસ્ટની પુષ્ટિ કરવા માંગી શકે છે. 5. સંપૂર્ણ રક્ત ગણતરી (CBC) – પ્લેટલેટ્સ પર નજર રાખવી તે શું તપાસે છે: જ્યારે "ડેન્ગ્યુ વાયરસ માટે ડાયગ્નોસ્ટિક ટેસ્ટ" સીધો નથી, ત્યારે "ડેન્ગ્યુ માટે CBC ટેસ્ટ" ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. તે તમારા લોહીમાં ઘણી વસ્તુઓની તપાસ કરે છે, ખાસ કરીને તમારા પ્લેટલેટ કાઉન્ટ. ડેન્ગ્યુ માટે તે શા માટે મહત્વપૂર્ણ છે: ડેન્ગ્યુ ઘણીવાર "ડેન્ગ્યુ પ્લેટલેટ્સ સ્તર" માં મોટો ઘટાડો કરે છે (આને થ્રોમ્બોસાયટોપેનિયા કહેવામાં આવે છે). જો પ્લેટલેટ્સ ખૂબ ઓછા થઈ જાય છે, તો રક્તસ્રાવનું જોખમ રહેલું છે, તેથી ડોકટરો આનું નજીકથી નિરીક્ષણ કરે છે. 6. ડેન્ગ્યુ પીસીઆર ટેસ્ટ – વાયરસને સીધો શોધી કાઢવો તે શું તપાસે છે: આ અદ્યતન ટેસ્ટ ડેન્ગ્યુ વાયરસના આનુવંશિક સામગ્રી (RNA) માટે શોધે છે.
તે ક્યારે ઉપયોગી છે: તે બીમારીના પહેલા થોડા દિવસોમાં વાયરસ શોધી શકે છે અને ખૂબ જ સચોટ છે. તેનો ઉપયોગ ઘણીવાર સંશોધન માટે અથવા જટિલ કેસોમાં થાય છે. રોજિંદા નિદાન માટે, NS1 અને એન્ટિબોડી પરીક્ષણો વધુ સામાન્ય છે કારણ કે તે સામાન્ય રીતે વધુ સસ્તું અને વ્યાપકપણે ઉપલબ્ધ હોય છે. 7. ડેન્ગ્યુ ફીવર પેનલ / ડેન્ગ્યુ પ્રોફાઇલ ટેસ્ટ – પરીક્ષણોનું સંયોજન ઘણી પ્રયોગશાળાઓ "ડેન્ગ્યુ પ્રોફાઇલ પરીક્ષણ" અથવા "ડેન્ગ્યુ ફીવર પેનલ" ઓફર કરે છે. આમાં સામાન્ય રીતે NS1 એન્ટિજેન, IgM અને IgG એન્ટિબોડીઝ અને ક્યારેક CBCનો સમાવેશ થાય છે. તે સંપૂર્ણ ચિત્ર આપે છે. કેટલાક પેનલ "ડેન્ગ્યુ મેલેરિયા ટાઇફોઇડ ટેસ્ટ પેનલ" જેવા અન્ય સામાન્ય તાવની પણ તપાસ કરી શકે છે.
ડેંગ્યુ ડાયગ્નોસ્ટિક ટેસ્ટ આ માટે કરવામાં આવે છે:
જો તમને સામાન્ય "ડેન્ગ્યુના લક્ષણો" હોય, જેમ કે:
ડેન્ગ્યુ તાવ માટે પરીક્ષણ કરાવવા વિશે વિચારો જો:
સામાન્ય રીતે, ડેન્ગ્યુ રક્ત પરીક્ષણો (NS1, IgM, IgG, અથવા CBC) માટે ઉપવાસ (ખાલી પેટ રેહના) કરવાની જરૂર નથી.
ડેન્ગ્યુ ટેસ્ટ પ્રક્રિયા ફક્ત એક સરળ બ્લડ ડ્રો છે:
૩. લેબ ટેકનિશિયન (ફ્લેબોટોમિસ્ટ) તમારા હાથ પર (સામાન્ય રીતે તમારી કોણીની અંદર) એક જગ્યાને એન્ટિસેપ્ટિક પ્રવાહીથી સાફ કરશે. ૪. તેઓ તમારા હાથના ઉપરના ભાગમાં સ્થિતિસ્થાપક બેન્ડ (ટૉર્નિકેટ) બાંધી શકે છે જેથી નસ સરળતાથી દેખાય. (ડેન્ગ્યુ માટેનો ટૉર્નિકેટ ટેસ્ટ અથવા હેસ ટેસ્ટ એ રક્તસ્રાવની વૃત્તિ તપાસવા માટેનો એક જૂનો ક્લિનિકલ ટેસ્ટ છે, બ્લડ ડ્રો પોતે નહીં). ૫. શીશીમાં થોડી માત્રામાં લોહી ખેંચવા માટે તાજી, જંતુરહિત સોયનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. ૬. નમૂના લીધા પછી, તેઓ સ્થળ પર કપાસ અને કદાચ એક નાની પાટો મૂકશે. આ એક ઝડપી પ્રક્રિયા છે, સામાન્ય રીતે થોડી મિનિટોમાં સમાપ્ત થાય છે. થોડા સા દર્દ હો સકતા હૈ, બસ. (થોડું નુકસાન થઈ શકે છે, બસ).
તમારા ડેન્ગ્યુ ટેસ્ટ રિપોર્ટ અથવા ડેન્ગ્યુ ટેસ્ટ પરિણામનું યોગ્ય રીતે અર્થઘટન કરવા માટે તબીબી માર્ગદર્શનની જરૂર છે.
સંદર્ભ મૂલ્યો / સામાન્ય શ્રેણી: 1. ડેન્ગ્યુ NS1 એન્ટિજેન: નેગેટિવ 2. ડેન્ગ્યુ IgM એન્ટિબોડી: નેગેટિવ 3. ડેન્ગ્યુ IgG એન્ટિબોડી: નેગેટિવ (એકલા પોઝિટિવ IgG, કોઈ લક્ષણો વિના અને નેગેટિવ NS1/IgM, સામાન્ય રીતે ભૂતકાળનો ચેપ સૂચવે છે) 4. પ્લેટલેટ કાઉન્ટ (CBC): ભારતમાં, સામાન્ય રીતે પ્રતિ માઇક્રોલિટર 1.5 લાખ થી 4.5 લાખ (150,000 થી 450,000) હોય છે. લેબ પ્રમાણે શ્રેણી થોડી બદલાઈ શકે છે.
અસામાન્ય પરિણામોનું અર્થઘટન (દા.ત., ડેન્ગ્યુ ટેસ્ટ પોઝિટિવ સરેરાશ):
** ડેન્ગ્યુ NS1 પોઝિટિવ: વર્તમાન, પ્રારંભિક ડેન્ગ્યુ ચેપનું મજબૂત સૂચક.
ડેન્ગ્યુ IgM પોઝિટિવ: વર્તમાન અથવા ખૂબ જ તાજેતરના ચેપને સૂચવે છે.
ડેન્ગ્યુ IgG પોઝિટિવ:
1. પોઝિટિવ IgM સાથે: વર્તમાન અથવા તાજેતરનો ચેપ.
તાત્કાલિક તમારા ડૉક્ટરનો સંપર્ક કરો: આ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે, ખાસ કરીને ડેન્ગ્યુ પોઝિટિવ રિપોર્ટ માટે. જો ડેન્ગ્યુની પુષ્ટિ થાય છે: સહાયક સંભાળ માટે તબીબી સલાહનું સખત પાલન કરો: આરામ, હાઇડ્રેશન (ORS, નાળિયેર પાણી), અને તાવ માટે પેરાસીટામોલ. NSAIDs (એસ્પિરિન, આઇબુપ્રોફેન) ટાળો કારણ કે તે રક્તસ્ત્રાવનું જોખમ વધારે છે. ચેતવણીના ચિહ્નો માટે દેખરેખ રાખો. ગંભીર ડેન્ગ્યુ માટે હોસ્પિટલમાં દાખલ થવાની જરૂર પડી શકે છે.
જોખમો: ન્યૂનતમ (ઉઝરડા જેવા પ્રમાણભૂત રક્ત પરીક્ષણના જોખમો). મર્યાદાઓ અને ચોકસાઈ:
ભારતમાં ડેંગ્યુ ટેસ્ટ અથવા ડેંગ્યુ ટેસ્ટ ચાર્જ શહેર, પ્રયોગશાળા અને ડેંગ્યુ પેનલ ટેસ્ટમાં સમાવિષ્ટ ચોક્કસ ટેસ્ટ પ્રમાણે બદલાય છે. - ડેંગ્યુ NS1 ટેસ્ટનો ખર્ચ: ₹500 - ₹1200 આશરે. - ડેંગ્યુ IgM ટેસ્ટનો ભાવ / IgG ટેસ્ટ: ₹600 - ₹1500 આશરે. (વ્યક્તિગત રીતે અથવા સંયુક્ત રીતે). - ડેંગ્યુ પ્રોફાઇલ ટેસ્ટનો ભાવ (NS1+IgM+IgG, ઘણીવાર CBC સાથે): ₹1000 - ₹2500+ આશરે. - CBC ટેસ્ટનો ભાવ: ₹200 - ₹500 આશરે. વર્તમાન કિંમત માટે હંમેશા સ્થાનિક લેબ અથવા સ્થાનિક હોસ્પિટલો સાથે તપાસ કરો.
નિવારણ મુખ્ય છે:
વાયરસ આઇસોલેશન (કલ્ચર) અથવા PCR દ્વારા વાયરલ RNA ની શોધને ચોક્કસ પુષ્ટિકરણીય પદ્ધતિઓ માનવામાં આવે છે. જો કે, યોગ્ય ક્લિનિકલ સંદર્ભમાં પોઝિટિવ NS1 એન્ટિજેન પરીક્ષણ ખૂબ જ સૂચક છે. એન્ટિબોડી પરીક્ષણો પણ તાજેતરના ચેપની પુષ્ટિ કરવામાં મદદ કરે છે.
ઝડપી પરીક્ષણ માટે કેટલીક ડેન્ગ્યુ પરીક્ષણ કીટ ઉપલબ્ધ છે. જ્યારે તે સુવિધા આપે છે, ત્યારે આદર્શ રીતે અર્થઘટન આરોગ્યસંભાળ વ્યાવસાયિક દ્વારા કરવું જોઈએ, અને પરિણામોને પુષ્ટિની જરૂર પડી શકે છે. જો તમને ડેન્ગ્યુની શંકા હોય તો હંમેશા ડૉક્ટરની સલાહ લો, ઘરે ટેસ્ટ કીટ હોવા છતાં.
સામાન્ય નામોમાં ડેન્ગ્યુ NS1 એન્ટિજેન પરીક્ષણ, ડેન્ગ્યુ IgM એન્ટિબોડી પરીક્ષણ, ડેન્ગ્યુ IgG એન્ટિબોડી પરીક્ષણ, ડેન્ગ્યુ સેરોલોજી અથવા ફક્ત ડેન્ગ્યુ રક્ત પરીક્ષણનો સમાવેશ થાય છે. ડેન્ગ્યુ પેનલ અથવા ડેન્ગ્યુ પ્રોફાઇલમાં સંયોજન શામેલ છે.
NS1 એન્ટિજેન માટે: તાવ શરૂ થયાના 0-7 દિવસની અંદર. IgM એન્ટિબોડીઝ માટે: 3-7 દિવસથી.
આ એન્ટિબોડી ઉત્પાદનના ખૂબ જ પ્રારંભિક તબક્કા, અંતમાં તબક્કા જ્યાં સ્તર ઘટી રહ્યું છે, અથવા ક્યારેક બિન-વિશિષ્ટ પ્રતિક્રિયા સૂચવી શકે છે. તેને સામાન્ય રીતે કાળજીપૂર્વક ક્લિનિકલ સહસંબંધ અને સંભવતઃ પુનરાવર્તિત પરીક્ષણની જરૂર પડે છે.
જ્યારે વૈકલ્પિક નમૂનાના પ્રકારો માટે સંશોધન ચાલુ છે, ત્યારે રક્ત પરીક્ષણો નિયમિત ડેન્ગ્યુ નિદાન માટે માનક રહે છે.
આ તબીબી સલાહ નથી, અને આ સામગ્રી ફક્ત માહિતીના હેતુ માટે જ ધ્યાનમાં લેવી જોઈએ. વ્યક્તિગત તબીબી માર્ગદર્શન માટે તમારા આરોગ્યસંભાળ પ્રદાતાનો સંપર્ક કરો.